این صنعت با ایجاد میلیونها شغل، تحریک نوآوریهای تکنولوژیک و تسهیل حمل و نقل، به پیشرفت جوامع کمک شایانی کرده است. از جنبه اقتصادی، با تولید سالانه میلیونها خودرو، ایجاد زنجیرههای تأمین گسترده، اشتغالزایی مستقیم و غیرمستقیم در حوزههای طراحی، مهندسی، تولید، فروش، خدمات پس از فروش و حتی صنایع مرتبط مانند فولاد، پلاستیک، شیشه و الکترونیک، نقشی اساسی در رشد اقتصادی کشورها دارد. نوآوریهای فناورانه که از دل این صنعت بیرون میآیند، اغلب به سایر بخشها نیز سرایت کرده و به ارتقای سطح کلی تکنولوژی کمک میکنند. با این حال، همانند هر صنعت بزرگ دیگری، خودروسازی نیز با چالشها و پیامدهای منفی فراوانی همراه است که میتواند زیانهای جدی اقتصادی، ایمنی و سلامت عمومی را در پی داشته باشد. این زیانها اغلب نادیده گرفته شده یا کمتر به آنها پرداخته میشود؛ اما تأثیرات عمیق و بلندمدتی بر جوامع و محیط زیست دارند. این گزارش به بررسی این جوانب مختلف میپردازد و سعی دارد تصویری جامع از چالشهای اساسی صنعت خودروسازی را ارائه دهد.
تصویر نامتوازن صنعت خودروسازی کشور
بدون هیچ توضیحی تنها با نگاه کردن اخبار حوزه خودرو در کشور، میتوان به نتایج لازم رسید. چند روز پیش آرش محبینژاد، دبیر انجمن صنایع همگن نیرومحرکه و قطعهسازان گفته بود: زیان انباشته دو خودروساز بزرگ کشور از ۲۵۸ همت در پایان سال گذشته به ۳۱۰ همت در شهریور امسال رسیده و بدهی جاری آنها با جهشی بیسابقه به ۶۲۰ همت منتهی شده است.خسرو میرزایی، کارشناس حوزه ایمنی خودرو در این باره به تعادل میگوید: بیش از ۶۰ درصد خودروهای داخلی ایران بدون استانداردهای به روز ایمنی هستند. خودروهایی مانند پراید، تیبا و پژو ۴۰۵ همچنان در خطوط تولید حضور داشته و این موضوع سهم بالایی در افزایش نرخ مرگ و میر دارد. در بسیاری از کشورها این خودروها به دلیل رعایت نکردن اصول ایمنی، دهههاست از رده خارج شدهاند. او میافزاید: طبق آمار، بیش از ۴۰ درصد تلفات رانندگی در سال ۱۴۰۴ مربوط به خودروهای قدیمی و ناایمن بوده است.همچنان که میبینیم عملاً صنعت خودروسازی داخلی نه تنها منفعتی برای خودروسازان ندارد؛ بلکه افزایش محصولات آنها زمینهساز بروز خسارتهای عمومی در دیگر بخشها نیز هست که در ادامه به برخی از آنها اشاره میکنیم.
بخش نخست: زیانهای اقتصادیصنعت خودروسازی افزون بر سهم بزرگی که در تولید ناخالص داخلی (GDP) بسیاری از کشورها دارد، میتواند منابع قابل توجهی از زیان اقتصادی را نیز ایجاد کند. این زیانها نه تنها متوجه مصرفکنندگان هستند؛ بلکه دولتها و کل جامعه را نیز در بر میگیرند.
۱. کیفیت پایین و هزینههای نگهداری بالا
یکی از چالشهای اساسی در برخی از بازارهای خودرو، مسئله کیفیت پایین تولید و پیامدهای اقتصادی ناشی از آن است. این موضوع میتواند به شکلهای مختلف بروز کند:
عمر مفید کوتاه: بسیاری از خودروها؛ به ویژه آنهایی که در بازارهای نوظهور یا با تمرکز بر قیمت پایین تولید میشوند، به دلیل استفاده از قطعات نامرغوب، فرایندهای تولید ناکارآمد یا طراحی ضعیف، عمر مفید کوتاهی دارند.
هزینههای پس از فروش: مالکان این دسته از خودروها متحمل هزینههای گزاف برای نگهداری، تعمیرات دورهای و تعویض قطعات یدکی میشوند. هزینههای تعمیراتی میتواند شامل دستمزد مکانیک، قیمت قطعات اصلی و گاهی اوقات نیاز به قطعات غیر اصلی با کیفیت پایینتر باشد که عمر مفید کمتری دارند. این هزینههای مداوم، بار مالی سنگینی را بر دوش خانوادهها تحمیل کرده و توان خرید و برنامهریزی اقتصادی آنها را مختل میکند. در بلندمدت، مجموع این هزینهها میتواند از قیمت اولیه خودرو نیز فراتر برود.
۲. از آلودگی محیط زیست تا هزینههای تصادفات
صنعت خودروسازی؛ به خصوص اتکا به خودروهایی با موتور احتراق داخلی، یکی از عوامل اصلی آلودگی محیط زیست است که هزینههای اقتصادی قابل توجهی را به جامعه تحمیل میکند:
آلایندههای هوا: خودروها منابع اصلی انتشار طیف گستردهای از آلایندههای مضر برای سلامتی انسان و محیط زیست هستند. استنشاق این آلایندهها منجر به شیوع بیماریهای تنفسی مانند آسم، برونشیت مزمن، آمفیزم و بیماریهای قلبی-عروقی میشود. هزینههای درمان این بیماریها؛ از جمله ویزیت پزشک، داروها، بستری شدن در بیمارستان و ناتوانی ناشی از بیماری، بار مالی سنگینی را بر دوش سیستم بهداشتی و خانوادهها میگذارد.
هزینههای دولتی: دولتها مجبورند برای مقابله با پیامدهای منفی آلودگی محیط زیست ناشی از خودروها، هزینههای قابل توجهی را متحمل شوند. این هزینهها شامل سرمایهگذاری در زیرساختهای بهداشتی برای رسیدگی به بیماریهای ناشی از آلودگی هوا، ساخت و نگهداری مراکز درمانی، اجرای برنامههای جامع کاهش آلودگی هوا، توسعه حمل و نقل عمومی پاک، وضع عوارض زیستمحیطی بر خودروهای آلاینده و اجرای پروژههای احیا و حفاظت از محیط زیست است..
بخش دوم: مشکلات ایمنی
ایمنی خودروها یکی از مهمترین دغدغههای مصرفکنندگان و تولیدکنندگان است. نقصهای ایمنی در طراحی، تولید یا نگهداری خودروها میتوانند منجر به وقوع حوادث دلخراش و از دست رفتن جان انسانها شوند.
۱. آمار تصادفات و مرگ و میر
هرچند خودروها ابزاری برای تسهیل حمل و نقل هستند؛ اما در بسیاری از مواقع سبب وقوع حوادث و از دست رفتن جان افراد میشوند. هر چندعوامل سه گانه انسان، جاده و
وسیله نقلیه در بروز یک سانحه رانندگی دخیل هستند؛ اما آنچه مسلم است با ارتقای کیفی خودروهای داخلی میتوان علاوه بر کاهش تعداد تصادفات، از خسارتهای جانی و مالی آنها کاست؛ چرا که با وجود پیشرفتهای چشمگیر در مهندسی خودرو، هنوز هم نقصهای فنی در خودروها میتواند منجر به بروز تصادفات جدی شود. خرابی ترمزها، نقص در سیستم فرمان (قطع ناگهانی یا عملکرد نامنظم)، ترکیدگی یا سایش بیش از حد لاستیکها، نقص در عملکرد کیسههای هوا (باز نشدن یا باز شدن ناگهانی در زمان نامناسب)، مشکلات در سیستم روشنایی خودرو و نقص در سیستم ضد قفل ترمز (ABS) میتوانند عوامل مستقیمی در وقوع حوادث باشند.
۲. استانداردهای ایمنی پایین
تفاوت در استانداردها و کیفیت اجرای آنها در کشورهای مختلف، منجر به تفاوت در سطح ایمنی خودروهای موجود در بازار میشود. این در حالی است که هرچند استانداردهای هشتادوپنجگانه برای خودروهای داخلی تعریف شده؛ اما با نگاهی به گزارشهای خروجی میبینیم بسیاری از خودروهای تولید داخل که بیشترین میزان تولید را دارند، بخش قابل توجهی از این استانداردها را ندارند و هر از گاهی پلیس راهور هشدار توقف پلاکگذاری برای این دسته از خودروها را میدهد.از سوی دیگر در بازار کشورهای در حال توسعه مانند ایران، فشارهای اقتصادی برای تولید خودروهای ارزانقیمت موجب میشود تولیدکنندگان به جای اولویت دادن به ایمنی، بر کاهش هزینهها تمرکز کنند. این امر میتواند به معنای استفاده از مواد کمکیفیتتر در ساختار شاسی و بدنه، کاهش تعداد کیسههای هوا، حذف سیستمهای ایمنی فعال یا استفاده از سیستمهایی با کارایی پایینتر باشد. این رویکرد، اگرچه سبب کاهش قیمت اولیه خودرو میشود؛ اما ایمنی سرنشینان را به شدت به خطر میاندازد.
بخش سوم: زیان برای سلامت عمومی
افزون بر زیانهای اقتصادی و مشکلات ایمنی، صنعت خودروسازی تأثیرات منفی گستردهای بر سلامت عمومی جامعه دارد که اغلب به صورت تدریجی و بلندمدت بروز میکنند. برآوردها نشان میدهد سالانه حدود ۵ درصد تولید ناخالص داخلی ایران صرف خسارتهای ناشی از تصادفات میشود.
۱. آلودگی هوا و بیماریهای تنفسی
همانطور که در بخش اقتصادی اشاره شد، آلودگی هوا ناشی از خودروها، تأثیرات مستقیمی بر سلامت انسان دارد و بنا به گفته کارشناسان اغلب خودروهای تولید داخل با مصرف سوخت بالا یکی از منابع اصلی آلودگی هوا محسوب میشوند که تبعات جدی بر سلامت شهروندان دارد.بیماریهای مزمن: استنشاق مداوم ذرات معلق ریز (PM۲.۵) و گازهای سمی مانند اکسیدهای نیتروژن و ازن میتواند سبب آسیب به ریهها و سیستم قلبی-عروقی شود. این امر منجر به افزایش شیوع و تشدید بیماریهای مزمن تنفسی مانند آسم، برونشیت مزمن، بیماری انسدادی مزمن ریه (COPD) و همچنین بیماریهای قلبی-عروقی مانند حملات قلبی و سکته مغزی خواهد شد.
۲. حوادث جادهای و پیامدهای جسمی و روانی
به استناد آمار مراجع رسمی، سالانه علاوه بر فوت هزاران نفر در تصادفات، مصدومیت چند ده هزار نفری را نیز باید به پیامدهای این سوانح اضافه کرد و همانگونه که میدانیم پیامدهای حوادث جادهای، فراتر از خسارتهای مالی و محدودیتهای جسمی است و ابعاد روانی عمیقی نیز دارد. علاوه بر این تعداد بالای مصدومان حوادث جادهای، بار سنگینی را بر سیستمهای بهداشتی و درمانی کشور وارد میکند. بیمارستانها، مراکز اورژانس، جراحان، پرستاران و تجهیزات پزشکی، همگی تحت فشار زیادی قرار میگیرند تا به قربانیان حوادث رسیدگی کنند. هزینههای درمان، توانبخشی و مراقبتهای بلندمدت برای این افراد، بخش قابل توجهی از بودجه بهداشت را به خود اختصاص میدهد.
قربانیان تصادفات جادهای، بازماندگان آنها و همچنین خانوادههایشان ممکن است دچار ضربههای روانی عمیقی شوند. این ضربهها میتواند منجر به اختلال استرس پس از سانحه (PTSD)، افسردگی، اضطراب، کابوسهای شبانه، ترس از سوار شدن به خودرو یا رانندگی و مشکلات روانی دیگری شود.
نتیجهگیری
صنعت خودروسازی با وجود نقش انکارناپذیرش در پیشرفت اقتصادی و اجتماعی، چالشها و زیانهای جدی در سه حوزه اصلی اقتصادی، ایمنی و سلامت عمومی را به همراه دارد. این زیانها که ریشه در جنبههای مختلفی از تولید، مصرف، نگهداری و پیامدهای زیستمحیطی خودروها دارند، نیازمند رویکرد جامع، سیاستگذاریهای مدبرانه و تغییرات بنیادین در این صنعت هستند و آنچنان که کارشناسان میگویند، انحصار ایجاد شده برای خودروسازان، یکی از دلایل اصلی شکلگیری این چرخه سراسر زیان برای کشور و شهروندان شده و تنها با رقابتی کردن این حوزه از طریق آزادسازی واردات خودرو میتوان خودروسازان را به تولید باکیفیت و در نتیجه مراقبت از سلامت جامعه و حفظ سرمایههای مادی و انسانی کشور ملزم کرد.
نظر شما